Του ΜΑΡΚΟΥ ΧΑΡΙΤΟΥ
Ο Φαναριώτικης καταγωγής λόγιος Αλέξανδρος Ραγκαβής από το 1843 είχε ρίξει την ιδέα της ίδρυσης ατμήλατου σιδηροδρόμου για την εξυπηρέτηση των συγκοινωνιακών αναγκών της πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Ο επόμενος σταθμός ήταν η εισαγωγή νομοσχεδίου (16.6.1855) από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και η ψήφιση του Νόμου ΤΖ΄ «Περί συστάσεως σιδηροδρόμου απ’ Αθηνών εις Πειραιά», που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 48 στις 28.12.1855.
Τελικά, μετά την υπογραφή σχετικής σύμβασης, στις 23.12.1868, ανάμεσα στο ελληνικό δημόσιο και στους εκπροσώπους του Άγγλου κεφαλαιούχου Εδουάρδου Πίκεριγκ, ιδρύθηκε ο Σ.Α.Π. ή «Η Εταιρεία του απ’ Αθηνών εις Πειραιά Σιδηροδρόμου».
Τα εγκαίνια της πρώτης γραμμής, μήκους τότε 8 χιλιομέτρων, που ένωνε με ατμήλατους συρμούς το Θησείο με τον Πειραιά έγιναν στις 27.2.1869.
Από τα πρώτα βήματα η ιστορική διαδρομή του αστικού σιδηροδρόμου στην Αττική συνδέθηκε με την αναψυχή και την διασκέδαση των κατοίκων της Αθήνας, του Πειραιά και των «περιχώρων».
Μαζί με τον σταθμό Νέου Φαλήρου ο Σ.Α.Π, δημιούργησε, οργανωμένη παραλία για θαλάσσια λουτρά, το ξενοδοχείο Grand Hotel de Phalere και το θερινό θέατρο που κατεδαφίστηκαν το 1968.
Λόγω της ευκολίας στην πρόσβαση στην περιοχή κτίστηκε το περίφημο ξενοδοχείο ΑΚΤΑΙΟΝ, υπήρχε το άλσος παιγνίων και διασκεδάσεων LUNA PARK, εστιατόρια (μεταξύ αυτών και των αδελφών Τσελεμεντέ, θείου και πατέρα του γνωστού πολυδιαβασμένου σεφ), περίπτερα (Ταραντέλα), ζαχαροπλαστεία, ενώ για μία σύντομη περίοδο λειτούργησε και ζωολογικός κήπος. Αναλαμβάνοντας το μερίδιο της «εταιρικής κοινωνικής ευθύνης» που του αναλογούσε ο Σ.Α.Π. στήριζε οικονομικά στα προπολεμικά χρόνια την Μουσική Εταιρεία που η μπάντα της έπαιζε 3 φορές την εβδομάδα στα ξύλινα περίπτερα της παραλίας.
Μετά το 1904 η γραμμή του Σ.Α.Π. ηλεκτροδοτήθηκε, στην δεκαετία του 1920 επεκτάθηκε και υπογειοποιήθηκε από το Μοναστηράκι μέχρι την Ομόνοια την Βικτώρια και τον σταθμό Αττικής.
Το 1926 ιδρύθηκαν οι Ε.Η.Σ. (Ελληνικοί Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι) ως καθολικός διάδοχος του Σ.Α.Π.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 πήραν την οριστική τους μορφή οι σταθμοί Πειραιάς, Θησείο, Μοναστηράκι, Ομόνοια και Βικτώρια, μορφή που λίγο πολύ – παρά τις επεκτάσεις και τον εκσυγχρονισμό – διατηρούν ακόμη. Η σταδιακή παράδοση όμως του τμήματος Ομόνοια-Αττική στην κυκλοφορία έγινε με μεγάλη καθυστέρηση, που παρατάθηκε μέχρι το 1948 λόγω του πολέμου και της κατοχής.
Μεταπολεμικά η εκμετάλλευση της Σιδηροδρομικής Γραμμής Αθηνών Κηφισιάς που αρχικά ανήκε στους Σ.Α. (Σιδηρόδρομοι Αττικής, με μέτοχο την Ελληνική Εταιρεία Μεταλλίων Λαυρίου) πέρασε μέχρι το 1957 βαθμηδόν στους Ε.Η.Σ. για να αποτελέσει την ενιαία πλέον γραμμή Πειραιάς – Κηφισιά. Μεταξύ 1885 και 1938 η κυκλοφορία μεταξύ Αθηνών και Κηφισιάς γινόταν με τον ατμήλατο συρμό του γραφικού Θηρίου για το οποίο πλήθος χρονογραφήματα έχουν γραφτεί.
Αξίζει να θυμόμαστε ότι το 1901 οι Σ.Α. ανέλαβαν τη δημιουργία του Άλσους της Κηφισιάς με ηλεκτροφωτισμό, θέατρο, εστιατόριο και καφενείο. Το Άλσος ευτυχώς διασώθηκε και υπάρχει ακόμη σαν κατάλοιπο μιας παλιάς δόξας που αναβιώνει με την ετήσια ανθοκομική έκθεση.
Ο Ηλεκτρικός ή Γραμμή 1 που ανήκει σήμερα στην ΣΤΑ.ΣΥ. Α.Ε. (Σταθερές Συγκοινωνίες Α.Ε. διάδοχος εταιρεία των ΗΣΑΠ, της ΑΜΕΛ ΑΕ και της ΤΡΑΜ ΑΕ) αποτέλεσε υπόδειγμα πρότυπης ανάπτυξης δικτύου σταθερής τροχιάς στην Αττική για την εποχής του, μαζί με τα υπόλοιπα δίκτυα σταθερής τροχιάς όπως θα δούμε παρακάτω.
Με την ανακαίνιση σταθμών και τροχιάς που ολοκληρώθηκαν το 2011 ο Ηλεκτρικός χωρίς να χάσει το χρώμα του λειτουργεί πλέον πλήρως ανακαινισμένος, με την εξαίρεση των συρμών.
Αν, το εκτεταμένο δίκτυο των Σ.Α. που έφθανε μέχρι το Λαύριο, δεν είχε εγκαταλειφθεί στην δεκαετία του 1950 και ταυτόχρονα δεν είχε ξηλωθεί το δίκτυο Τροχιοδρόμων (Τραμ), σήμερα θα ζούσαμε σε μία πολύ διαφορετική Αθήνα.
Όμως παρ’ όλα αυτά η Γραμμή 1 διατηρεί ακόμη αναλλοίωτα δυσεύρετα χαρακτηριστικά, από τα 25 περίπου χιλιόμετρα της διαδρομής τα 2,5 είναι υπόγεια ενώ τα υπόλοιπα υπέργεια διασχίζοντας μία διαδρομή που μοιάζει σε πολλά σημεία να περνά μέσα από μια Αθήνα που ανήκει σε μια άλλη εποχή.
Η γραμμή σε όλο της σχεδόν το μήκος είναι δεντροφυτευμένη και από τις δύο πλευρές της, στις περισσότερες περιπτώσεις οι σταθμοί αποτελούν το κέντρο μίας νησίδας κοινόχρηστων χώρων και πρασίνου που δίνουν ανάσα στην πόλη και αψηφούν το τσιμεντένιο χαλί που έχει σκεπάσει την Αττική γη.
Όσοι αγαπούν τις απρόοπτες οπτικές γωνίες δεν έχουν παρά να ανεβούν στις γέφυρες που ενώνουν τις δύο πλευρές της γραμμής για να αντικρύσουν σκηνογραφίες που δύσκολα φαντάζεται κανείς ότι υπάρχουν μέσα στο γκρίζο και μονότονο αστικό τοπίο.
Ο Ηλεκτρικός μας δίνει την δυνατότητα να έλθουμε σε επαφή με την βιομηχανική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, είτε παρατηρώντας τα κτίρια που βρίσκονται δίπλα στην γραμμή είτε επισκεπτόμενοι το Μουσείο Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων του Σωματείου Συνταξιούχων ΗΣΑΠ. Το μουσείο που βρίσκεται στον Σταθμό Πειραιάς φιλοξενεί μια διαρκώς αυξανόμενη συλλογή χιλιάδων αντικειμένων που περιλαμβάνει από ένα παλιό ξύλινο βαγόνι μέχρι στολές των υπαλλήλων του Ηλεκτρικού από διάφορες εποχές.
Η Γραμμή 1 είναι μια ανοικτή πρόσκληση που μας καλεί να ταξιδέψουμε όχι μόνο για να φθάσουμε σε κάποιον προορισμό αλλά και για να απολαύσουμε το από Κηφισιά εις Πειραιά ταξίδι σταματώντας και γνωρίζοντας όλα αυτά που φευγαλέα βλέπουμε μέσα από τα παράθυρα των συρμών.
