του ΚΩΣΤΑ ΜΕΛΑ*
Ένα νέο ερώτημα πλανάται πάνω από την παγκόσμια οικονομία: το 2016 η μοναδική περιφέρεια του πλανήτη, οι ΗΠΑ, που συνεχίζει με ρυθμούς ικανοποιητικούς τη μεγέθυνση του ΑΕΠ, θα καταφέρει να «τραβήξει» τις υπόλοιπες οικονομικές περιφέρειες καθώς η Κίνα διέρχεται μια έκφανση κρίσης, οι άλλοτε κραταιές αναδυόμενες οικονομίες βρίσκονται σχεδόν στα γόνατα και η ΕΕ συνεχίζει να βρίσκεται σε στασιμότητα τα τελευταία 5 έτη;
Μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση 2008-9 υπήρχε κοινή αντίληψη ότι ο λεγόμενος Νέος Κόσμος (Κίνα ,Ινδία, Βραζιλία, Ρωσία και οι υπόλοιπες αναδυόμενες οικονομίες ) θα «διέσωζαν» τον Παλαιό Κόσμο (ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνία). Η γρήγορη εξάπλωση της μεσαίας τάξης στις χώρες αυτές (ειδικά στην Κίνα) θα επέτρεπε τη συνέχιση εισαγωγών μεγάλων ποσοτήτων πρώτων υλών καθώς και προχωρημένης τεχνολογίας καταναλωτικά και επενδυτικά αγαθά. Δυστυχώς οι εξελίξεις δεν επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις.
Η μεγέθυνση στις χώρες αυτές δεν συνεχίστηκε με τους αρχικά προβλεπόμενους ρυθμούς. Σε σχέση με το 2010 ο ρυθμός μεγέθυνσης των συγκεκριμένων οικονομιών μειώθηκε σχεδόν στο μισό: από 7,4% το 2010 στο 3,8% το 2015. Ο ρυθμός μεγέθυνσης της Κίνας μειώθηκε από 10,0% (2010) στο 7,0% το 2015. Στη Βραζιλία από 7,0% στο 3,% την ίδια περίοδο. Η Ρωσία από 5,0% (2010) στο -0,5% (2015). Η Ινδία από 10,3% (2010) σε 7,3% (2015).
Το αποτέλεσμα ήταν η σημαντική μείωση των τιμών πολλών πρώτων υλών (προεξάρχοντος της τιμής του πετρελαίου) αλλά και τη μείωση της χρησιμοποίησης της παραγωγικής δυναμικότητας πολλών εταιρειών με ενασχόληση την εξαγωγή τους (πχ Caterpillar). Βεβαίως πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι οι αρνητικές επιδράσεις στην αμερικανική οικονομία από την κρίση των οικονομιών των αναδυομένων χωρών θα είναι από μικρές έως μηδαμινές.
Στις ΗΠΑ η κατανάλωση και η αγορά στέγης αποτελούν τις ατμομηχανές της μεγέθυνσης. Οι εξαγωγές των ΗΠΑ προς τις αναδυόμενες οικονομίες ανέρχονται μόνο στο 4,0% του ΑΕΠ. Κάθε απώλεια του εξαγωγικού τομέα μπορεί να καλυφθεί από αύξηση της κατανάλωσης που αποτελεί το 70,0% του ΑΕΠ.
Σε αυτό συντρέχουν τα υπάρχοντα στοιχεία : δυνατή μεγέθυνση θέσεων εργασίας (περίπου 200000 μηνιαίως), χαμηλά επιτόκια και χαμηλή τιμή πετρελαίου.
Βεβαίως οι εξελίξεις στην Κίνα είναι σημαντικές διότι κανείς δεν γνωρίζει πως θα κινηθεί η κινέζικη ηγεσία σε σχέση με τη τιμή του γουάν και τις αβεβαιότητες που θα δημιουργηθούν στην παγκόσμια οικονομία κάτι που μπορεί να επιβραδύνει περαιτέρω την παγκόσμια ζήτηση.
Από την άλλη μεριά οι Κεντρικές Τράπεζες συνεχίζουν να ασκούν επεκτατική νομισματική προσπαθώντας να διευκολύνουν τις εξελίξεις. Μάλιστα το ΔΝΤ προειδοποίησε ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος για επανάληψη της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, αυτή τη φορά στις αναδυόμενες οικονομίες, από την αναμενόμενη αύξηση των αμερικανικών επιτοκίων δανεισμού.
Οι αναπτυσσόμενες χώρες θα πρέπει να προετοιμαστούν για πιθανό κύμα εταιρικών χρεοκοπιών και να παρακολουθούν στενά τις μεγάλες εταιρείες που έχουν σημαντική δανειακή έκθεση, ιδίως όταν αυτές έχουν σχέση με τράπεζες. Στη χειρότερη περίπτωση το κύμα χρεοκοπιών θα μπορούσε να εξελιχθεί σε φαύλο κύκλο, με τις εταιρικές χρεοκοπίες να πλήττουν τις τράπεζες, οι οποίες θα αρχίσουν να περιορίζουν τον δανεισμό, επιδεινώνοντας έτσι την οικονομική δραστηριότητα η οποία θα προκαλέσει ακόμη περισσότερες χρεοκοπίες κ.ο.κ.
Ύστερα από περίπου μία δεκαετία ιστορικά χαμηλών επιτοκίων δανεισμού τα οποία ευνόησαν τον εταιρικό δανεισμό, φαίνεται ότι πλησιάζει η ώρα της κρίσης, δηλαδή η ώρα όπου τουλάχιστον η αμερικανική Fed και η Τράπεζα της Αγγλίας θα αρχίσουν να αυξάνουν τα επιτόκια δανεισμού ανεβάζοντας το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους για εταιρείες που έχουν δανειστεί σε δολάρια και σε λίρες.
Το πρόβλημα γίνεται οξύτερο από το γεγονός ότι στην παρούσα φάση οι αναδυόμενες οικονομίες δεν βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης όπως το 2008, αλλά σε φάση επιβράδυνσης. Με το εταιρικό χρέος στις αναδυόμενες να είναι σήμερα κατά μέσο όρο 26% μεγαλύτερο, με τη φυγή κεφαλαίων που αναμένεται να προκαλέσει η αύξηση των επιτοκίων και τις τιμές των εμπορευμάτων να έχουν μειωθεί κατακόρυφα, η αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους δεν φαντάζει ως η καλύτερη επιλογή.
Αν προστεθεί σε αυτούς τους παράγοντες και η σημαντική υποβάθμιση πολλών νομισμάτων αναπτυσσόμενων οικονομιών έναντι του δολαρίου τον τελευταίο χρόνο, τότε υπάρχουν όλα τα στοιχεία για την τέλεια καταιγίδα στις αναπτυσσόμενες οικονομίες και, εν συνεχεία, στις ανεπτυγμένες.
Ο Κώστας Μελάς είναι οικονομολόγος , καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
