του ΚΩΣΤΑ ΜΕΛΑ*
Η εικόνα που παρουσιάζει η αγορά εργασίας αντανακλά με απόλυτη ακρίβεια το υπόδειγμα στο οποίο οδηγείται με σχεδόν μαθηματική ακρίβεια η ελληνική κοινωνία. Πρόκειται για υπόδειγμα παραγωγής συνεχώς μειούμενων αμοιβών εργασίας, που σε πολλές περιπτώσεις βρίσκονται σχεδόν στα όρια της επιβίωσης.
Η μέχρι σήμερα συρρίκνωση του εισοδήματος των εργαζομένων οφείλεται προφανώς στην τρομακτική ύφεση της οικονομίας και την συνακόλουθη έκρηξης της ανεργίας, αλλά και των πολιτικών εσωτερικής υποτίμησης και της κυριαρχίας των ελαστικών μορφών απασχόλησης.
Το σύστημα Εργάνη (Ιούλιος 2016) καταδεικνύει αφενός την κυριαρχία των ευέλικτων μορφών εργασίας, που έχουν ως συνακόλουθο την επικράτηση σημαντικά χαμηλών αμοιβών, αφετέρου δείχνει ότι οι επιχειρήσεις απολύουν μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους προκειμένου να προσλάβουν μικρότερους και κατά κύριο λόγο φθηνότερους απασχολούμενους.
Κατά γενική ομολογία η ελληνική αγορά εργασίας, με τις «μεταρρυθμίσεις» που έχουν επιβληθεί από το μνημονιακό πρόγραμμα, έχει πλήρως απορρυθμιστεί και η επερχόμενη διαπραγμάτευση του Σεπτεμβρίου (ομαδικές απολύσεις) αποτελεί απλά το κερασάκι στην τούρτα.
Το ερώτημα είναι αν η λογική που στηρίζει την πολιτική πλήρους απορρύθμισης της αγοράς εργασίας και συνεχούς μείωσης των μισθών (ονομαστικών και πραγματικών) έχει οικονομικό νόημα, δηλαδή είναι οικονομικά αποτελεσματική, τόσο για την πάταξη της ανεργίας, όσο για τη μεγέθυνση του εισοδήματος αλλά τη βελτίωση της ευημερίας των πολιτών.
Ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα ότι η συνεχιζόμενη μείωση των αμοιβών εργασίας συναρτάται θετικά με τη μεγέθυνση του ΑΕΠ; Επίσης ότι η συνεχής μείωση των αμοιβών εργασίας θα επιφέρει εξισορρόπηση της παρατηρούμενης υπερβάλλουσας προσφοράς δημιουργώντας την αντίστοιχη ζήτηση;
Οι νεοκλασικοί μακρο-οικονομολόγοι θεωρούν ότι κάθε αποτυχία να επιτευχθεί ισορροπία σε μια αγορά, αλλά και συνολικά στις αγορές, οφείλεται αποκλειστικά στην παρενόχληση των δυνάμεων του ανταγωνισμού να κάνουν το έργο τους.
Οποιαδήποτε ανισορροπία είναι το αποτέλεσμα λανθασμένων τιμών λόγω εμποδίων που τίθενται στον ανταγωνισμό. Το φαινόμενο της αθέλητης ανεργίας προσδιορίζεται ως υπερβάλλουσα προσφορά εργασίας και μπορεί να υφίσταται ,εάν και μόνο εάν, οι τιμές δεν προσαρμόζονται ώστε να εξισορροπήσουν προσφορά με ζήτηση.
Σύμφωνα με την κεϋνσιανή προβληματική η λεγόμενη εξισορρόπηση μέσω των τιμών λόγω ανταγωνισμού αποτελεί μόνο μια πλευρά του νομίσματος. Η άλλη πλευρά αφορά το τι προσδιορίζει το επίπεδο του εισοδήματος και της απασχόλησης ως σύνολο. Εδώ , σύμφωνα με την κεϋνσιανή προβληματική είναι οι ποσότητες (και όχι οι τιμές ) που προσαρμόζουν την υπερβάλλουσα προσφορά ή ζήτηση. Κάποιος θα υποστηρίξει ότι και οι τιμές προσαρμόζουν, αλλά ο ρόλος τους είναι να αποκλείσουν τα υπερβάλλοντα κέρδη , μη έχοντας κανένα ρόλο στον αποκλεισμό της υπερβάλλουσας ζήτησης.
Οι πραγματικοί μισθοί είναι δεδομένοι στη βάση της μεγιστοποίησης των κερδών με τις υπάρχουσες τεχνολογικές συνθήκες για κάθε δεδομένο επίπεδο απασχόλησης. Ευέλικτοι πραγματικοί μισθοί δεν έχουν τίποτε να κάνουν με την απασχόληση από τη στιγμή που η αιτιακή συνάρτησης ξεκινά από τη συνολική ζήτηση και κατευθύνεται στους πραγματικούς μισθούς και όχι αντίστροφα.
Εάν υπάρχει μη ικανοποιητική συνολική ζήτηση, θα υπάρχει χαμηλότερο επίπεδο εισοδήματος και συνεπώς χαμηλότερη απασχόληση – και οι τιμές δεν μπορούν να κάνουν κάτι για να μεταβάλλουν αυτή την κατάσταση. Χαμηλότεροι μισθοί δεν θα πείσουν τους επιχειρηματίες να προσλάβουν περισσότερους εργαζόμενους από τη στιγμή που δεν θα είναι ικανοί να πωλήσουν το προϊόν τους. Βεβαίως θα πράξουν όπως πράττουν οι έλληνες επιχειρηματίες : θα υποκαταστήσουν ακριβότερους εργαζόμενους με φθηνότερους προκειμένου να φυτοζωήσουν βραχυχρόνια. Το ατελέσφορο αυτής της ενέργειας σε μέσο χρονικό διάστημα είναι εμφανές δια γυμνού οφθαλμού. Δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Εργαζόμενοι δεν προσλαμβάνονται από τη στιγμή που η συνολική ζήτηση είναι χαμηλή, και η συνολική ζήτηση δεν αυξάνει όσο δεν υπάρχει μεγαλύτερη δαπάνη. Οι μισθοί δεν πρόκειται να αυξηθούν σε καθεστώς ανεργίας (σκεφτείτε στην Ελλάδα) και η συνολική δαπάνη δεν αυξάνεται.
Δυστυχώς στην Ελλάδα, η απόλυτη κυριαρχία του νεοκλασικού υποδείγματος στον ακαδημαϊκό χώρο αποτρέπει οποιαδήποτε συζήτηση για τα θεωρητικά του κενά και αποκρύπτει με τρόπο σκανδαλώδη , θα έλεγα, την παρουσίαση εναλλακτικών θεωρητικών προσεγγίσεων. Παράλληλα η πλήρης ενσωμάτωση των σοσιαλδημοκρατικών – κεντρώων πολιτικών κομμάτων στα δόγματα της νεοκλασικής θεωρίας( συνοδοιπορώντας με τη ΝΔ ειδικά με τη νέα ηγεσία) και η εγκατάλειψη των κεϋνσιανών προσεγγίσεων έχουν δημιουργήσει τεράστιο κενό στην πολιτική παρουσία των συγκεκριμένων απόψεων. Η μόνη «εμφανιζόμενη» εναλλακτική στην ασκούμενη οικονομική πολιτική προέρχεται από ένα υποτιθέμενο «μαρξιστικό» χώρο που ασκεί κριτική και διαμαρτυρία αλλά στερείται δυνατοτήτων συγκεκριμένης παρέμβασης στο υπάρχον πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο. Επομένως αποτελεί εύκολο αντίπαλο του κυρίαρχου νεοκλασικού υποδείγματος.
*Ο Κώστας Ι. Μελάς είναι διδάκτορας (Ph.D) του τμήματος Αστικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου με ειδίκευση στα Διεθνή Νομισματικά. Τίτλος της Διδακτορικής Διατριβής: «Συναλλαγματικές Εξελίξεις στην Ελλάδα 1974-1985». Κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου (M.Sc.) του Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης του ιδίου Πανεπιστημίου με ειδίκευση στο Διεθνές και Διαπεριφερειακό Εμπόριο. Τίτλος της Μεταπτυχιακής Διατριβής: «Θεωρίες Διεθνούς και Διαπεριφερειακού Εμπορίου». Πτυχιούχος της Σχολής Οικονομίας και Εμπορίου του Πανεπιστημίου Φλωρεντίας (Ιταλίας), με ειδίκευση στην Αγροτική Οικονομική Ανάπτυξη. Τίτλος Πτυχιακής Διατριβής: «Vicende e condizioni dell’ agricoltura greca». Διδάσκει στο Πανεπιστήμιο από το 1990. Έχει διδάξει στο Τμήμα Πολιτικών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου τα μαθήματα «Μακροοικονομία» και «Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις» (1990-1993). Επίσης έχει διδάξει στο Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιά τα μαθήματα «Νομισματική Θεωρία και Πολιτική», «Θεωρία Οικονομικής Πολιτικής», «Παγκοσμιοποίηση και Διεθνής Ανταγωνισμός» και «Ειδικά Θέματα Μακροοικονομίας» (1997-2009). Επίσης διδάσκει στο Μεταπτυχιακό του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου τα μαθήματα «Παγκοσμιοποίηση της Οικονομίας» και «Διεθνής Χρηματοοικονομική» (2001-σήμερα). Εργάσθηκε ως Σύμβουλος Διοίκησης της Εμπορικής Τραπέζης. Την περίοδο 1996-2005 διετέλεσε Διευθυντής του Επιμορφωτικού Τραπεζικού Ινστιτούτου της ίδιας τράπεζας, διδάσκοντας παράλληλα τα μαθήματα: «Διεθνής Τραπεζική», «Τραπεζική Χρηματοοικονομική Διοικητική» και «Διεθνείς Οικονομικές Σχέσεις». Έχει διδάξει επίσης στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του University at Urbana, Derivates και Bank Management. Είναι Πρόεδρος του Ομίλου Πολιτικού και Οικονομικού Προβληματισμού. Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό ερευνητικών εργασιών και άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά και σε πρακτικά συνεδρίων, ενώ έχει επιμεληθεί μεγάλο αριθμό βιβλίων.
