Θα κατασκευαστεί μουσείο για τους «δεσμώτες» του Φαληρικού Δέλτα σχεδιασμένο από τον Ρέντσο Πιάνο, τον αρχιτέκτονα του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σ. Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ); Αν και o σχεδιασμός του βρίσκεται ακόμα σε πολύ αρχικό στάδιο, όλα δείχνουν πως τα πράγματα έχουν πάρει αυτή την κατεύθυνση.
«Είναι θετική η πρόθεση του Ιδρύματος και προχωρεί στη διερεύνηση όλων των παραμέτρων», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Θεόδωρος Μαραβέλιας, Διευθυντής Τεχνικού Τμήματος του Ιδρύματος Σ. Νιάρχος, σχετικά με τη χορήγηση δωρεάς για την κατασκευή ενός μουσείου στο σημείο εύρεσης των «δεσμωτών».
Παράλληλα, τόνισε ότι συνεχίζονται οι συνεννοήσεις με το Υπουργείο Πολιτισμού που έκανε το σχετικό αίτημα, οι οποίες ξεκίνησαν με την προηγούμενη ηγεσία του ΥΠΠΟ.
«Το έργο είναι πολύ σύνθετο από κάθε πλευρά, τόσο ως προς την αρχαιολογική εκσκαφή, όσο και πολεοδομικά, μελετητικά και κατασκευαστικά», συμπλήρωσε ο ίδιος, επισημαίνοντας ότι ο σχεδιασμός του κτιρίου που θα στεγάσει τα περίφημα ευρήματα (και όχι μόνον) θα γίνει από το γραφείο του Ιταλού αρχιτέκτονα για λόγους εναρμόνισης με το συνολικό συγκρότημα.
«Ο Ρέντσο Πιάνο έχει αποδεχτεί το αίτημα και τώρα εξετάζονται όλοι οι παράμετροι για να ωριμάσει αυτή η υπόθεση», ανέφερε ο κ. Μαραβέλιας.
Σε τι κατάσταση, όμως, βρίσκονται αυτή τη στιγμή τα ευρήματα, αλλά και ο χώρος της ανασκαφής; «Σήμερα το πολυάνδριο είναι προστατευμένο, κάτω από κέλυφος για την κατασκευή του οποίου συνεργάστηκαν οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού: Διεύθυνση Μελετών και Εκτελέσεων Έργων Μουσείων, Διεύθυνση Συντήρησης και Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων. Συνεχίζονται οι ανασκαφικές εργασίες μέσα από το πρόγραμμα του ΥΠΠΟΑ και προγραμματίζονται οι εργασίες συντήρησης των ευρημάτων όλης της ανασκαφής στο Δέλτα Φαλήρου.
Όλα τα παραπάνω χρηματοδοτούνται από το ΥΠΠΟ και περιμένουμε από το Ίδρυμα Στ. Νιάρχος την κατάθεση μελέτης για την ανάδειξη του χώρου», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η γγ του ΥΠΠΟΑ, Μαρία Ανδρεαδάκη – Βλαζάκη.
Θυμίζουμε ότι το 2016 σημαδεύτηκε αρχαιολογικά από την εύρεση, εντός του ΚΠΙΣΝ και συγκεκριμένα στην περιοχή της Εσπλανάδα, ομαδικής ταφής 80 «δεσμωτών» χωρισμένων σε τρία ορύγματα και αλυσοδεμένων μεταξύ τους στους καρπούς.
Το εύρημα, που συμπεριλήφθηκε στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα της περασμένης χρονιάς από το αμερικανικό περιοδικό Archaeology (μαζί με τον σκελετό του Ναυαγίου των Αντικυθήρων), χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ. Μια εποχή γεμάτη ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και επίδοξων ανατροπέων (τυράννων), η οποία μπορεί να συσχετιστεί, όσον αφορά το συγκεκριμένο εύρημα, είτε με το Κυλώνειον άγος είτε με αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα.
Το μουσείο, όταν δημιουργηθεί, θα προστατεύει και θα αναδεικνύει κατάλληλα τα ευρήματα τα οποία δεν θα μετακινηθούν, όπως είχε κρίνει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τον Απρίλιο 2016, λόγω της μεγάλης ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας τους.
«Δεν είναι απλώς ένας αρχαιολογικός χώρος. Είναι χώρος ταφής (ίσως και εκτέλεσης) που δίνει τη χροιά του ιστορικού τόπου και με αυτή την έννοια είναι υποχρεωτικό να ‘εγκλωβίσει’ τα αρχαία εκεί ακριβώς που βρέθηκαν», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Στέλλα Χρυσουλάκη, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, επικεφαλής των ανασκαφών στο ΚΠΙΣΝ.
«Δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε κάτι μακάβριο ως εικόνα», τόνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Χρυσουλάκη. «Το σημαντικό είναι η αφήγηση της ιστορίας τους, η οποία δεν είναι ένα μικρό επεισόδιο, μια διένεξη ή ακόμα κι ένας πόλεμος. Είναι μια σημαντική στιγμή, καθώς μέσα από αυτό που συνέβη εκείνη την εποχή και το οποίο αποσοβήθηκε με τους νόμους που ακολούθησαν, ξεκλείδωσε τις διαδικασίες που οδήγησαν με σίγουρα αλλά αιματηρά βήματα προς τη δημοκρατία» συμπλήρωσε η ίδια, που επισήμανε για άλλη μια φορά τη σπουδαιότητα του ευρήματος: «Είναι η πρώτη φορά που τεκμηριώνεται αρχαιολογικά η ιστορία αυτή, κάτι που γνωρίζαμε μόνο από την αρχαία γραμματεία», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Τα ευρήματα του Αρχαϊκού Νεκροταφείου
Τα παραπάνω ευρήματα εντοπίστηκαν στο αρχαϊκό νεκροταφείο του Δέλτα Φαλήρου, θέση γνωστή από τα τέλη του 19ου αιώνα, που έχει φέρει στην επιφάνεια χιλιάδες ταφές ανθρώπων (ακόμα και ζώων, όπως αλόγων, καθώς κι ενός μικρού χοίρου θαμμένου δίπλα στα πόδια νεκρού). Από αυτές ξεχωρίζουν οι ταφές των δυο ζευγαριών, που βρέθηκαν πιασμένα χέρι-χέρι, καθώς και η ταφή μιας πολύ νεαρής γυναίκας που πέθανε κατά τη διάρκεια του τοκετού.
‘Αλλα σημαντικά ευρήματα είναι τα ξύλα, που σπάνια διατηρούνται, όμως το νεκροταφείο λόγω της παρουσίας άμμου έδωσε αρκετά. Όπως το μοναδικό ξύλινο σκάφος, που βρέθηκε ολόκληρο και το οποίο χρησιμοποιήθηκε στη δεύτερη «ζωή» του ως φέρετρο νεαρού ατόμου. Είναι ένας κορμός πολύ μεγάλων διαστάσεων, ο οποίος κόπηκε κατά μήκος και λαξεύτηκε στο εσωτερικό.
Αυτό το σκάφος είχε υποστεί δυο φορές επιδιορθώσεις όταν ήταν πλεούμενο, ενώ τα στοιχεία της μελέτης συντήρησης (που βρίσκεται σε εξέλιξη) πληροφορούν ότι ήταν από δασική πεύκη και οι επισκευές του από σφενδάμι.
Στην πρώτη «ζωή» του θα μπορούσε να ήταν μια μικρή βάρκα που μετέφερε ανθρώπους και μικρά φορτία από το ένα μέρος του σημερινού Κέντρου Πολιτισμού στο άλλο τις περιόδους που η περιοχή ήταν λίμνη.
Ως προς τους 80 δεσμώτες, στο πρώτο όρυγμα, που είναι και το πολυπληθέστερο, οι νεαροί κυρίως νεκροί είχαν τοποθετηθεί με φροντίδα ο ένας δίπλα στον άλλον, ενώ στο δεύτερο οι ταφές ήταν λιγότερο επιμελημένες. Στο τρίτο, που σημάνθηκε με ασβεστολιθική πλάκα, οι νεκροί έδιναν την εντύπωση ότι έπεσαν εν σειρά, σαν ντόμινο, σαν να εκτελέστηκαν επί τόπου.
Η προκαταρκτική μελέτη έδειξε ότι η πλειονότητα των νεκρών ήταν άνδρες νεαρής ηλικίας, μεταξύ 20 και 34 ετών, χωρίς να λείπουν και οι έφηβοι κάτω των 19 ετών. Μάλιστα ένας από αυτούς ήταν 12-14 ετών, όπως έδειξε η αδιάπλαστη ρίζα στην ακτινογραφία του φρονιμίτη.
Επιπλέον, η καλή σωματική τους κατάσταση δίνει κάποια πρώτα στοιχεία για το βιοτικό επίπεδο και την κοινωνική τους θέση, ενώ το μεγάλο ποσοστό καταγμάτων από τραυματισμούς στο κρανίο και στα δόντια φαίνεται ότι έγινε από κρούση λίγο πριν τον θάνατο.
Οι δεσμώτες βρέθηκαν κοντά σε άλλες ταφές ανθρώπων που βρήκαν βίαιο θάνατο και οι οποίες ανακαλύφθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα από τον αρχαιολόγο Στρατή Πελεκίδη. Πρόκειται για την ομαδική ταφή 18 ενταφιασμένων με κλοιούς, οι οποίοι είχαν προστεθεί σε ξύλινη σανίδα, γεγονός που οδήγησε στο συμπέρασμα ότι είχαν περάσει το μαρτύριο του αποτυμπανισμού (π.χ. αποτυμπανισμένος ήταν ο Προμηθέας), κάτι αντίστοιχο με τη ρωμαϊκή σταύρωση, το οποίο ήταν ουσιαστικά μια έσχατη ποινή. Σε πιο πρόσφατες ανασκαφές στο νεκροταφείο του Φαλήρου έχουν εντοπιστεί κι άλλες ταφές βιαιοθανάτων.
Τέλος, ευρήματα που συνοδεύουν τις ομαδικές ταφές των δεσμωτών είναι δυο σπονδικά αγγεία, δυο εντελώς όμοια δαχτυλίδια, η αιχμή βέλους στο θώρακα ενός νεκρού και ένα μαχαίρι που βρέθηκε παράλληλα και σε επαφή με την κνήμη ενός άλλου, σαν να ήταν κρυμμένο σε μπότα.
Περισσότερες πληροφορίες για το αρχαϊκό νεκροταφείο του Φαληρικού Δέλτα παρέχει η ομιλία της κ. Χρυσουλάκη που έδωσε πρόσφατα στο Μουσείο Ακρόπολης και η οποία είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μποδοσάκη http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewlecture.aspx?LectureID=3262.
