του Δημήτρη Ελέα*
Είναι γεγονός πως τα κέρδη των μεγάλων εταιρειών είναι πάνω από τη σωτηρία του πλανήτη. Το χρήμα, μετά της λογικής του υπέρμετρου κέρδους, είναι σαφώς ο μεγάλος ένοχος για την κλιματική αλλαγή και την εξαφάνιση τόσων ζώων. Αν συνεχίσουμε έτσι, η κατάρρευση του πολιτισμού θα είναι αναπόφευκτη. Και ταυτόχρονα, είναι γνωστό, πως ο άνθρωπος της εποχής μας έχει αναπτύξει μια σαιξπηρική σχέση με το χρήμα, αλλά, δεν είναι αυτός ο λόγος που αναφέρεται το όνομα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ στο κείμενο αυτό. Ο λόγος είναι άλλος όπως θα δούμε.
Τι γίνεται δηλαδή μέσα στα έργα του άριστου τέκνου της αγγλικής επαρχίας; Πολλοί ερευνητές σημειώνουν πως τα έργα του Σαίξπηρ φανερώνουν μια αξιοζήλευτη κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Μία φύση, που δυστυχώς, βρίσκεται σε τροχιά ματαιοδοξίας. Οι ήρωες τού Σαίξπηρ εξαρτώνται από τα μοιραία τους λάθη και έτσι, προχωρούν στα σκοτεινά. Γιατί όμως όλοι οι ήρωες πεθαίνουν στο τέλος των έργων του;
Ήρωες και ηρωίδες με μειονεκτήματα όπως ο Άμλετ, η Κλεοπάτρα, και τόσοι άλλοι. O δαιμόνιος Άγγλος κατανόησε βαθιά τον άνθρωπο και την ανθρώπινη φύση και ίσως αυτός, να είναι ένας λόγος, που μερικά από τα έργα του είναι ανάμεσα στους μεγαλύτερους θησαυρούς της ανθρωπότητας. (Είναι τυχαίο που ο Φρόιντ τον διάβαζε νυχθημερόν;) Και τι είναι η κλιματική αλλαγή και η εξαφάνιση τόσων ζώων αν δεν είναι και αποτέλεσμα της ανθρώπινης φύσης; Ή με άλλα λόγια, των πολυδιάστατων δραστηριοτήτων, μέσα από τις οποίες φανερώνεται η ελλιπής και συχνά παράλογη ανθρώπινη φύση.
Τι συμβαίνει τώρα; O άνθρωπος, σήμερα παντού, δείχνει παράνοια όπως ήταν εκείνη του Καλιγούλα που έχρισε το άλογο του γερουσιαστή. Παράνοια, αντί να δείχνει ευλάβεια προς κάθε είδους ζωή. Και επίσης, πιστεύει σε έναν Θεό που ποτέ δεν βλέπει και καταστρέφει το φυσικό περιβάλλον τριγύρω του. Το περιβάλλον το οποίο και ύμνησε μέσα από αμέτρητα έργα τέχνης. Πετάει παντού πλαστικά, σακούλες και μπουκάλια, που καταλήγουν στη θάλασσα, και ξεβράζονται εν καιρώ πίσω στην ακτή, μέσα στα στομάχια νεκρών ψαριών, δελφινιών και φαλαινών. Η θάλασσα μετατρέπεται σε νεκρή ζώνη. Επίσης, η αποψίλωση των δασών για να καθαριστεί το έδαφος για βιομηχανική γεωργία, τα τοξικά λιπάσματα και οι χημικές ουσίες οδηγούν σε μια μαζική εξαφάνιση της βιοποικιλότητας.
Νέο σύμβολο το πλαστικό μπουκάλι
Κλιματική αλλαγή; Εξαφάνιση ζώων; Ποιος νοιάζεται μπροστά στον ηδονιστικό τρόπο ζωής. Τα πράγματα όμως είναι αλλιώς, και είναι θετικό ότι ο αριθμός των ανθρώπων που θέλουν να προστατεύσουν τον πλανήτη αυξάνεται συνεχώς με γεωμετρική πρόοδο. Το περιβάλλον και τα ταπεινά ζώα έκαναν τον άνθρωπο αυτό που είναι σήμερα. Τα ζώα βοήθησαν τον άνθρωπο να σταθεί στα πόδια του όρθιος, η χρήση του αλόγου δε και του βοδιού τον βοήθησαν να καλλιεργήσει τη γη και να παράγει την τροφή του.
Και έτσι, ο άνθρωπος, δίπλα στα ζώα ανέπτυξε τον πολιτισμό. Οι βασιλείς και οι διάφοροι ηγεμόνες επέλεξαν το λιοντάρι και τον αετό ως τα πλάσματα που θα συμβολίζουν την δύναμη τους. Δεν επέλεξαν ούτε το πλαστικό μπουκάλι, ούτε την πλαστική σακούλα που σαν μάστιγα πλέον τα βρίσκεις και στα πιο απομακρυσμένα μέρη. Σήμερα, ο κάθε άνθρωπος πρέπει να σταθεί σαν ένας σαιξπηρικός ήρωας πάνω στην “θεατρική σκηνή”, και η σκηνή δεν είναι τίποτα άλλο παρά η ίδια η Γη.
Σαν ένας ήρωας που ποθεί τη ζωή και θέλει να ζήσει, φροντίζοντας ως κόρη οφθαλμού την ομορφιά του πλανήτη με την χλωρίδα του και την πανίδα του. Είναι χρέος κάθε ανθρώπου να αγωνιστεί ενάντια στην κλιματική αλλαγή και την εξαφάνιση των ζώων. Κανένας άλλος δεν θα το κάνει για αυτόν, ο κάθε άνθρωπος πρέπει να το πράξει από μόνος του.
Διότι η κάθε πράξη του –όσο μικρή κι αν φαίνεται σύμφωνα και με τον Κορνήλιο Καστοριάδη– έχει αντίκτυπο στο περιβάλλον, όπως άλλωστε και στην κοινωνία. Όπως κάθε μεγάλη φυσική καταστροφή, είτε αυτή συμβαίνει στον Αμαζόνιο, είτε στη Γροιλανδία, είτε στη Σιβηρία, είτε στην Αυστραλία επηρεάζει τον κάθε έναν από εμάς προσωπικά. Ποια καρδιά δεν ράγισε στα αλήθεια, τα περασμένα χρόνια, βλέποντας τα κοάλα να υποφέρουν από τις φωτιές στην Αυστραλία;
Και η φύση έχει δικαιώματα…
Δεν πρέπει κανείς να ξεχνά, πως η φύση έχει και αυτή δικαιώματα. Τα ζώα και τα φυτά έχουν επίσης δικαιώματα σε αυτόν τον πλανήτη. Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τον περιβαλλοντολόγο Sir David Attenborough «έχει μετατραπεί σε πανούκλα για τον πλανήτη». Αυτές οι λέξεις του, πρέπει να σοκάρουν όποιον ενδιαφέρεται για την κατάσταση σήμερα. Πρέπει να μάθουμε να δρούμε με διαφορετικό τρόπο προτού να είναι πολύ αργά.
Κι αν σήμερα, ο κάθε άνθρωπος αισθάνεται –εκ του αποτελέσματος πλέον– ένας μικρός ελεεινός θεός που ασύστολα καταστρέφει, να αισθανθεί ένας ήρωας που θα προστατέψει το φυσικό περιβάλλον. Ο άνθρωπος να σταθεί πάνω στη σκηνή σαν ένας υπεύθυνος πολίτης, διότι αν συνεχίσει να κάνει το μοιραίο λάθος και να δρα πάνω στη σκηνή σαν ένας άσωτος καταναλωτής –που αντιμετωπίζει τη φύση σαν ένα γιγαντιαίο σκουπιδοτενεκέ– μια μέρα το σαιξπηρικό τέλος θα έρθει. Θα πεθάνει ο Homo Sapiens, όπως πεθαίνει και εξαφανίζεται και ο κάθε ήρωας, στο τέλος κάθε εμβληματικού έργου του Σαίξπηρ.
Εν κατακλείδι, ο άνθρωπος θα όφειλε να συνεχίσει στο μέλλον με όλους τους συμπρωταγωνιστές του στο έργο του πολιτισμού. Και οι συμπρωταγωνιστές αυτοί, δεν είναι άλλοι από όλα τα Ζώα, τα Ψάρια, τα Πουλιά, τα Δέντρα, τα Φυτά και τα Λουλούδια από τις εφτά ηπείρους. Η φύση μάς ανέδειξε βασιλιάδες, δεν χρειάζεται να την καταστρέφουμε κιόλας. Αν οι ταπεινές σκέψεις που αποτυπώνονται εδώ, μπορεί κάπου να βοηθήσουν την υπόθεση της κλιματικής αλλαγής, αυτό θα ήταν, όλοι να φυτέψουμε από ένα δέντρο. Αυτή ας είναι η αρχή προς την αλλαγή…
*Δημήτρης Ελέας [Dimitris Eleas] είναι πολιτικός επιστήμονας που ζει στη Νέα Υόρκη.
