της ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΣ ΜΠΛΕΤΑ*
Η εποχή της παγκοσμιοποίησης χαρακτηρίστηκε από την ανάπτυξη του μεγάλου πολυεθνικού λιανικού εμπορίου, με στόχο την αύξηση της κατανάλωσης σε όλα τα κοινωνικά και εισοδηματικά στρώματα.
Έτσι δημιουργήθηκαν μοντέλα επιχειρήσεων μαζικής και φθηνής παραγωγής, προκειμένου για την επέκταση της μαζικής φθηνής κατανάλωσης, που θα απόφερε τεράστια έσοδα στα ταμεία των μεγάλων πολυεθνικών, που ποτέ δεν θα μοιραζόντουσαν όμως ούτε με τους εργαζόμενους τους, ούτε με τους καταναλωτές , ούτε και με τα ίδια τα κράτη από τα οποία προέρχονται οι μέτοχοι τους, καθώς αυτά καταλήγουν όλα σε φορολογικούς παραδείσους.
Σύμφωνα με έκθεση της καθηγήτριας Genevieve LeBaron που δημοσιεύθηκε το 2018 από το SPERI. –SHEFFIELD POLITICAL ECONOMY RESEARCH INSTITUTE- ΠΟΛΙΤΙΚΟ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΑΣ SHEFFIELD, η εργασιακή εκμετάλλευση, συμπεριλαμβανομένης της καταναγκαστικής εργασίας, είναι ενδημική στη βάση των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού με τσάι και κακάο.
Η έκθεση βασίζεται σε μια πρότυπη διεθνή ερευνητική μελέτη που αναλύει τα επιχειρηματικά μοντέλα της καταναγκαστικής εργασίας στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού αγροτικών προϊόντων, κυρίως κακάο και τσαγιού, και την αναποτελεσματικότητα των βασικών επιχειρηματικών και κυβερνητικών πρωτοβουλιών για την καταπολέμησή της.
Μέσα από πρωτογενή έρευνα στη βιομηχανία κακάου στην Γκάνα και την βιομηχανία τσαγιού στην Ινδία, περιγράφονται λεπτομερώς οι συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας στις αλυσίδες εφοδιασμού της γεωργίας που τροφοδοτούν τις αγορές του Ηνωμένου Βασιλείου.
Στην έρευνα συμμετείχαν περισσότεροι από 120 εργαζόμενοι, από δείγμα 1000 εργαζομένων σε 22 φυτείες τσαγιού στην Ινδία και 74 κοινότητες κακάου στη Γκάνα, και πάνω από 100 επιχειρηματίες και φορείς της κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων των διευθυντών φυτεύσεων τσαγιού και κακάου, αγοραστών, μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων ποτών και ζαχαροπλαστικής και εμπειρογνωμόνων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.
Η έρευνα επικεντρώνεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στις μεγάλες επιχειρήσεις μάρκας στην κορυφή της αλυσίδας εφοδιασμού, και όχι στα εργοτάξια που αναπτύσσουν και διαχειρίζονται την αναγκαστική εργασία και εκμετάλλευση, η οποία συνήθως περιλαμβάνει πολύ μικρότερους και πιο ανεπίσημους επιχειρηματικούς παράγοντες.
Οι επιχειρήσεις τσαγιού και κακάου επωφελούνται από την καταναγκαστική εργασία και την εκμετάλλευση ως εξής:
Οι εργοδότες χρησιμοποιούν καταναγκαστική εργασία για να μειώσουν το κόστος της παραγωγής και να οικειοποιηθούν την υπεραξία της εργασίας. Η έρευνά μας αποκαλύπτει ότι οι εργοδότες υποπληρώνουν συστηματικά τους εργαζόμενους, ενώ υποχρεούνται να παρέχουν βασικές υπηρεσίες για τους εργαζομένους τσαγιού και τις οικογένειές τους μέσω μόνιμων συμβάσεων εργασίας. Το 47% των εργαζομένων σε τσάι δεν έχουν πρόσβαση στο πόσιμο νερό ενώ το 26% των εργαζομένων δεν έχουν πρόσβαση σε τουαλέτα. Οι περισσότεροι εργάτες τσαγιού ανέφεραν ότι χρεώνονται για να πληρώσουν το φαγητό ή την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, αγαθά τα οποία οι εργοδότες βάση νόμου υποχρεούνται να παρέχουν.
Στη βιομηχανία κακάο, οι εργοδότες επιδιώκουν να μειώσουν το κόστος παραγωγής μέσω ενός πολύπλοκου συστήματος οικονομικών υπολογισμών, συμπεριλαμβανομένων προστίμων για μη εκτέλεση υποχρεωτικής απλήρωτης εργασίας (αν οι εργαζόμενοι αντιδράσουν στην ακούσια εργασία , τότε γίνονται παρακρατήσεις από τους μισθούς, επιβάλλονται πρόστιμα, ή απειλούνται ακόμη και με απόλυση), τελών για την απόκτηση εργασίας σε μια εκμετάλλευση κακάου, και μειώσεων για δαπάνες εισροών όπως τα φυτοφάρμακα και τον εξοπλισμό ασφαλείας.
Έτσι εκμεταλλεύονται συστηματικά τους εργαζόμενους και δημιουργούν συνθήκες δουλείας. Και στις δύο αυτές βιομηχανίες, κακάο και τσαγιού, οι εκτεταμένες μορφές εκμετάλλευσης συνοδεύονται αρκετές φορές από σωματική βία, απειλές, λεκτική ή και σεξουαλική βία.
Η μελέτη διαπίστωσε επίσης, ότι τα προεξάρχοντα συστήματα ηθικής πιστοποίησης αποτυγχάνουν να δημιουργήσουν περιβάλλοντα εργασίας που είναι απαλλαγμένα από εκμετάλλευση και καταναγκαστική εργασία.
Σύμφωνα με την Genevieve LeBaron, τα προϊόντα τσαγιού και κακάου είναι βασικά είδη οικιακής χρήσης που κατασκευάζονται και πωλούνται από τις μεγαλύτερες μάρκες παγκοσμίως. Αλλά για να βάλουν αυτά τα προϊόντα οι εταιρίες στα ράφια μας εκμεταλλεύονται ιδιαίτερα τους εργαζόμενους τους, οι οποίοι ζουν πολύ κάτω από το όριο της φτώχειας.
Δυστυχώς, έχουν δημιουργηθεί ευρέως διαδεδομένα πρότυπα κατάχρησης της εργασίας στις αλυσίδες εφοδιασμού τσαγιού και κακάου, που τροφοδοτούν τις αγορές του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι χαμηλές τιμές και οι ανεύθυνες πρακτικές προμήθειας δημιουργούν υψηλά κέρδη για τις επιχειρήσεις λιανικής και εμπορικής επωνυμίας, το οποίο αλυσιδωτά δημιουργεί μια ισχυρή και συστηματική ζήτηση για φθηνή και καταναγκαστική εργασία.
Παρόλο που οι επιχειρήσεις σοκολάτας και τσαγιού είναι ιδιαίτερα κερδοφόρες, οι εργαζόμενοι στη βάση των αλυσίδων εφοδιασμού ζουν πολύ κάτω από το όριο της φτώχειας. Οι μισθοί στην Ινδία είναι περίπου 25% του ορίου της φτώχειας ενώ οι μισθοί των εργαζομένων σε κακάο στη Γκάνα είναι περίπου 30% του ορίου της φτώχειας.
Το 40% των εργαζομένων τσαγιού υπέστηκαν αθέμιτες εκπτώσεις στους μισθούς τους.
Το 47 % δεν είχαν πρόσβαση σε νερό που είναι ασφαλές για κατανάλωση.
Το 23% των εργαζομένων σε κακάο είχαν εκτελέσει εργασία για την οποία δεν πληρώθηκαν.
Το 95% των εργαζομένων σε κακάο δεν ήξεραν αν η επιχείρηση στην οποία εργαζόταν ήταν πιστοποιημένη ή όχι.
Οι αλυσίδες εφοδιασμού τσαγιού και κακάου καλύπτονται από γνωστά συστήματα δεοντολογικού ελέγχου και πιστοποίησης, τα οποία καθορίζουν πρότυπα για τους εργαζόμενους γύρω από τις βασικές υπηρεσίες, τη δίκαιη μεταχείριση, τους μισθούς και το χρέος, την υγεία και την ασφάλεια, καθώς και τα δικαιώματα των εργαζομένων. Η έρευνα διαπίστωσε ότι αυτά τα συστήματα αποτυγχάνουν να αποτρέψουν την εργασιακή εκμετάλλευση και τα πρότυπα παραβιάζονται συνήθως από τους εργοδότες.
Η μελέτη περιελάμβανε φυτείες τσαγιού που πιστοποιήθηκαν από την Fairtrade, την Rainforest Alliance, την Ethical Trade Partnership και την Trustea, καθώς και τους παραγωγούς κακάου που είναι μέλη του Fairtrade και του συνεργάτη με πιστοποίηση UTZ, του Kuapa Kokoo.
Στη βιομηχανία τσαγιού παρατηρήθηκε μικρή διαφορά στα εργασιακά πρότυπα, συμπεριλαμβανομένων των μισθολογικών επιπέδων, μεταξύ πιστοποιημένων και μη πιστοποιημένων φυτειών τσαγιού, με τις πιστοποιημένες φυτείες να επιβαρύνονται χειρότερα από τις μη πιστοποιημένες φυτείες με βάση τους δείκτες κατάχρησης της εργασίας και άδικης μεταχείρισης.
Οι εργαζόμενοι ανέφεραν χαρακτηριστικά, ότι τους έχει δοθεί εντολή να αλλάζουν τις πρακτικές εργασίας τους, προκειμένου να ανταποκρίνονται στα πρότυπα κατά τη διάρκεια των ελέγχων, αλλά την επόμενη κιόλας μέρα καλούντο να επανέλθουν στο σπάσιμο των προτύπων, υποδεικνύοντας έτσι ότι οι εταιρίες εξαπατούν ελέγχους και επιθεωρήσεις.
Η εκμετάλλευση αυτή είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο οργανώνονται οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων.
Η εκμετάλλευση αυτή είναι αποτέλεσμα της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομίας που λειτουργεί πάνω σε μια βασική φόρμουλα:
Μεγαλύτερο Κέρδος = Μεγαλύτερη Μαζική Κατανάλωση – Χαμηλότερο Κόστος Παραγωγής. Μονάδες μετρήσιμες άραγε σε χρήματα ή σε ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΕΣ;
*Παναγιώτα Μπλέτα –Συγγραφέας/Διανοήτρια
Email: bletas.p1@gmail.com
Facebook/Twitter: Panagiota Bletas
