Τα χρήματα δίνονται στα ελληνικά νησιά με πληθυσμιακά κριτήρια, όμως η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και η οικονομική ανάπτυξη σε όλο το νησιωτικό πλέγμα απαιτεί μια άλλη λογική και σκέψη.
΄Αρθρο του Αντώνη Κοτσακά
Ο χώρος του Αρχιπελάγους αποτελείται από 90 περίπου κατοικημένα νησιά και από χιλιάδες νησίδες και βραχονησίδες. Όσον αφορά τα κατοικημένα, έχουμε μόνιμους πληθυσμούς από 110.000 μέχρι και 5 κατοίκους. Ο μέσος πολίτης της χώρας μας γνωρίζει την ύπαρξη μόνο των μεγάλων νησιών. Οι κάτοικοι των μικρών νησιών διεκδικούν, και δικαίως, συνθήκες, υποδομές και όρους αντίστοιχους με εκείνους της υπόλοιπης χώρας. Οι κατανομές των πιστώσεων όμως γίνονται κυρίως με πληθυσμιακά κριτήρια και κανείς δεν δείχνει να κατανοεί ότι η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής απαιτεί και προϋποθέτει επιπλέον πόρους.
Τα νησιά του Αιγαίου έχουν πληγεί από τρία μεταναστευτικά κύματα.
Το πρώτο στις αρχές του περασμένου αιώνα, κυρίως προς τις ΗΠΑ.
Το δεύτερο στη δεκαετία του -50 λόγω των συνεπειών του εμφυλίου, αλλά και ως επιλογή της άρχουσας τάξης, που ήθελε φθηνά εργατικά χέρια στο λεκανοπέδιο της Αττικής.
Τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη ένα τρίτο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης, από τα μικρά νησιά προς τα μεγάλα και από τις απόκεντρες περιοχές προς τα αστικά κέντρα.
Ο χώρος του Αιγαίου υπήρξε, στην ιστορική του διαδρομή δια μέσου των αιώνων, το πεδίο όπου διασταυρώθηκαν λαοί και γεννήθηκαν πολιτισμοί. Αποτελεί και σήμερα κρίσιμη γεωστρατηγική περιοχή. Τα νησιά δεν μπορούν να έχουν ενδογενή αυτοτροφοδοτούμενη ανάπτυξη και στην ιστορία πάντα αξιοποιούσαν τους δρόμους της θάλασσας για την επιβίωσή τους. Για να αναπτυχθούν χρειάζονται ενδοχώρα και αξιοποιούσαν τη Μικρά Ασία. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή βρέθηκαν εξαρτημένα από μια ενδοχώρα που απέχει 150 ναυτικά μίλια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται…
Μελέτες έχουν αποδείξει ότι το λειτουργικό κόστος μιας επιχείρησης στα νησιά είναι κατά 23% υψηλότερο από εκείνο μιας ομοειδούς επιχείρησης στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Ο πρωτογενής τομέας δεν μπορεί να αναπτυχθεί εξ αιτίας των περιορισμένων φυσικών πόρων αλλά και του κατακερματισμού του αγροτικού κλήρου. Μπορεί να αναπτυχθεί μόνο σε τομείς που υπάρχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα. Η μεταποίηση μπορεί να αναπτυχθεί μόνο σε τομείς αξιοποίησης της τοπικής παραγωγής εξ αιτίας του υψηλού μεταφορικού κόστους από και προς τα νησιά, αλλά και μεταξύ τους. Ο τομέας των υπηρεσιών και κυρίως ο τουρισμός έχει σοβαρά περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης. Περιοριστικά λειτουργούν τα δημοσιονομικά προβλήματα, ο ανταγωνισμός της απέναντι ακτής και η χρονικά περιορισμένη τουριστική περίοδος.
Πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι τα νησιά στην ιστορική τους διαδρομή αναπτύχθηκαν αυτόνομα το καθένα από τα γύρω του και κατά συνέπεια υπάρχει ισχυρός τοπικισμός που σε αρκετές περιπτώσεις ακυρώνει αναπτυξιακές δυνατότητες.
Όλα τα παραπάνω εκτίθενται για να γίνει κατανοητό το κατ’ αρχήν πλαίσιο, συνυπολογίζοντας σε αυτά και το ανορθολογικό διοικητικό και αυτοδιοικητικό μοντέλο το οποίο θεσμοθετήθηκε για να “υπηρετεί” ανάγκες των ηπειρωτικών περιοχών αλλά δεν ανταποκρίνεται στη νησιωτική ιδιαιτερότητα.
Είναι χρήσιμο, κατά τη γνώμη μας, να αναφερθούμε σε ορισμένα μείζονος σημασίας θέματα, τα οποία χρήζουν περαιτέρω επεξεργασίας, και αυτό πρέπει να γίνει από τους φορείς και τις παραγωγικές τάξεις, αλλά και από τα πολιτικά κόμματα, τόσο του χώρου του Αρχιπελάγους όσο και πανελλαδικά.
- Μειωμένος ΦΠΑ
Νομοθετήθηκε μετά τη μεταπολίτευση ως διακομματική πρόταση προς τη Βουλή και ως αναγνώριση των δυσμενών αναπτυξιακών συνθηκών στα νησιά. Η τρόικα απαιτεί την κατάργησή του και την εξομοίωση με την υπόλοιπη χώρα. Αν συμβεί αυτό, θα έχει καταστροφικές συνέπειες για τις τοπικές οικονομίες. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η συνθήκη του Άμστερνταμ, αλλά και η συμφωνία της Μαδρίτης αναγνωρίζουν τους αρνητικούς όρους για τις νησιωτικές περιοχές και δεσμεύουν την Ε.Ε. να διαθέσει επιπλέον πόρους για να μπορέσουν να συγκλίνουν με τις άλλες περιφέρειες. Επιτρέπουν δε στα εθνικά κράτη να διαθέσουν επιπλέον πόρους ακόμα και καθ’ υπέρβαση του κοινοτικού πλαισίου. Αυτό το κεκτημένο ουδέποτε αξιοποιήθηκε διεκδικητικά από τις ελληνικές κυβερνήσεις, αλλά αποτελεί και ισχυρό επιχείρημα στη διαπραγμάτευση με τους δανειστές.
- Μεταφορικό ισοδύναμο
Αφορά την εξομοίωση του μεταφορικού κόστους για εμπορεύματα και επιβάτες με εκείνο της ηπειρωτικής Ελλάδας. Μπορεί να αποτελέσει άξονα διαπραγμάτευσης για άντληση επιπλέον πόρων από την Ε.Ε στη βάση των συνθηκών που προαναφέρθηκαν. Ενώ έχει τεθεί διεκδικητικά από τα νησιά εδώ και χρόνια, καμιά σοβαρή μελέτη και τεκμηρίωση δεν έχει γίνει. Είναι ίσως η μόνη επιλογή που μπορεί να βγάλει τα νησιά από την αναπτυξιακή καχεξία και τη μονοκαλλιέργεια του τουρισμού.
- Κοινοβουλευτική εκπροσώπηση
Ο χώρος του Αρχιπελάγους έχει σήμερα 14 βουλευτές. Πολύ μικρό μέγεθος για τα κρίσιμα και πολυποίκιλα προβλήματα του χώρου, αλλά και της γεωγραφικής διασποράς. Αρκετές φορές έχει τεθεί ακόμα και στο δημόσιο διάλογο η ανάγκη αντιστοίχισης ή έστω εκλογίκευσης της αναλογίας εδρών προς εκλογείς. Αν συμβεί αυτό στη μελλοντική συνταγματική αναθεώρηση, ο χώρος του Αιγαίου θα μείνει με 7-8 βουλευτές. Επιπλέον γνωρίζουμε ήδη ότι η πρόταση της Ν.Δ. για τη συνταγματική αναθεώρηση προβλέπει τη μείωση του συνολικού αριθμού των βουλευτών από 300 σε 150 έως 200. Ίσως πρέπει από τώρα να διαμορφωθεί ένα κίνημα διεκδίκησης για την εξαίρεση του Αιγαίου λόγω κρισιμότητας… όπως έχουν κάνει και άλλες χώρες και η γειτονική μας Ιταλία.
- Φορέας ακτοπλοΐας
Το σημερινό στάτους της ακτοπλοΐας είναι διττό. Έχουμε τις κανονικές γραμμές για τα μεγάλα νησιά τις οποίες εκτελούν ναυτιλιακές εταιρείες με υψηλό μεταφορικό κόστος και τις επιδοτούμενες “άγονες” γραμμές για τα μικρότερα νησιά, για τις οποίες ο κρατικός προϋπολογισμός καταβάλλει υψηλό κόστος. Ίσως τη λύση να αποτελεί μεικτός φορέας στο πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας. Ένας φορέας με τη συμμετοχή του κράτους, της Αυτοδιοίκησης και των παραγωγικών φορέων. Το γεγονός ότι ανάλογο εγχείρημα τη δεκαετία του ’80 απέτυχε δεν μπορεί να μας αποτρέπει, αλλά να μας οδηγήσει σε συμπεράσματα για τα λάθη που έγιναν και στη μη επανάληψή τους. Πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι ο αριθμός των πλοίων είναι συνάρτηση του μεταφορικού όγκου. Έχουμε ένταση και προβλήματα την περίοδο του Πάσχα και τον Αύγουστο. Αν αυξηθεί άκριτα ο αριθμός των πλοίων χωρίς να αυξηθεί το μεταφορικό έργο, θα κινδυνεύσουν να καταστούν όλα προβληματικά.
- Δημόσια διοίκηση
Το διοικητικό μοντέλο είναι ανορθολογικό και προσαρμοσμένο στις ανάγκες της ηπειρωτικής χώρας. Ίσως πρέπει να επιλέξουμε την ενιαία διοίκηση Αρχιπελάγους. Αν ένας κάτοικος της Κάσου πρέπει να πάει στην έδρα της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου που είναι στη Σύρο, πρέπει να ταξιδεύει για μέρες. Στο πλαίσιο της ισονομίας και ισοπολιτείας είναι υποχρέωση του κράτους να βρίσκεται κοντά στους κατοίκους και με τη βοήθεια της τεχνολογίας να τους εξυπηρετεί. Ίσως πρέπει να θεσμοθετηθεί η παρουσία δημοσίου υπαλλήλου -όχι αυτοδιοικητικού- σε κάθε μικρό νησί ως υπαλλήλου πολλαπλών καθηκόντων.
- Φορολογικό πριμ για τα μικρά νησιά
Το καλοκαίρι του ’96 η τότε κυβέρνηση ψήφισε στη Βουλή νόμο που έδινε απαλλαγή στους μόνιμους κατοίκους των μικρών νησιών -έως 3.100 κατοίκους- για το εισόδημα που παράγεται μέχρι ένα ορισμένο ύψος. Η επιλογή αυτή απέδωσε σε 1 χρόνο περίπου 800 μετεγκαταστάσεις νησιωτών από την Αττική κυρίως. Για να επιτύχουν το φορολογικό πριμ πρέπει να προσκομίσουν βεβαίωση του τοπικού αστυνομικού τμήματος ότι είναι μόνιμοι κάτοικοι. Ίσως πρέπει να επανεξετασθούν τέτοιες επιλογές για να συγκρατήσουμε την πληθυσμιακή αφαίμαξη, δεδομένου ότι το δημοσιονομικό κόστος είναι αμελητέο. Πιθανόν να επιλεγεί κλιμακωτή φορολογική ελάφρυνση ανάλογα με τον αριθμό των κατοίκων, αποκλειομένων βεβαίως των μεγάλων νησιών.
- Ανάδειξη μικρών ακατοίκητων νησιών
Στον Αιγαιακό χώρο υπάρχουν, όπως προαναφέρθηκε, χιλιάδες μικρά ακατοίκητα νησιά. Πάνω σε αυτά υπάρχει ένα θαυμάσιο οικοσύστημα με πλούσια χλωρίδα και πανίδα, η οποία εξ αιτίας της περιορισμένης ανθρώπινης παρέμβασης διά μέσου των αιώνων παρέμεινε αναλλοίωτη. Ο αείμνηστος καθηγητής Νίκος Μάργαρης ισχυριζόταν ότι αποτελούν μουσεία φυσικής ιστορίας.
Θα μπορούσε πιλοτικά να επιλεγεί ένας αριθμός από αυτά, όχι επί της παραμεθορίου, και με απόλυτη προτεραιότητα στον σεβασμό και τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας.
Τα νησιά αυτά θα μπορούσαν να υιοθετηθούν από διεθνείς οργανισμούς π.χ. WWF ή Greenpeace ή από ινστιτούτα και αντίστοιχες πανεπιστημιακές σχολές μόνο για επιστημονική έρευνα και παρατήρηση. Μια τέτοια επιλογή προϋποθέτει, πέραν της κυβερνητικής απόφασης, τη συνεργασία με τους αντίστοιχους αυτοδιοικητικούς θεσμούς. Σίγουρα αναδεικνύει περαιτέρω τον Αιγαιακό χώρο και με θετικές οικονομικές επιπτώσεις.
